چالش های استارتاپ های فرهنگی در ایران
نویسنده: نفیسه شاهی نوری، دانشجوی دکتری مدیریت و برنامه ریزی فرهنگی و مدیرعامل شتابدهنده سبک زندگی اسلامی ایلسا
در زمینه چالش های استارتاپ ها ، سخن بسیار گفته شده است. محققان بسیاری به بررسی و دسته بندی این چالشها پرداخته اند و عمدتا این چالشها را به دو دسته ی محیطی و داخلی تقسیم کرده اند. از سویی دیگر در بررسی های ملی، برخی به معرفی این چالش ها در کشور پرداخته اند. در ایران حدود 15 سال است که کارآفرینان با ادبیات استارتاپی آشنایی پیدا کرده اند و کمتر از یک دهه است که مردم هم کاربر جدی این استارتاپ ها شده اند. عمده مواجهه مردم با پلتفرم هایی مانند اسنپ، دیوار، تخفیفان، تاکسی پی ها و… بوده است. بنابراین در کنار فرصت های خوبی که برای استارتاپ ها در کشور به وجود آمده است و ایرانیان تا حدی به سواد مصرف خدمات و محصولات آنها دست یافته اند، چالش هایی نیز بر سر راه آنها قرار دارد که فراتر از نیاز مصرف کننده است. بر اساس گزارش مرکز توانمندسازی و تسهیل گری کسب و کارهای نوپا (فاوا)، در سال 1395 موانع داخلی موفقیت استارتاپ های ایرانی در مقایسه با سایر کشورها شامل نقدینگی پایین، استراتژی نامناسب در مقابله با رقبا، مدل های کسب و کار نامناسب، محصول ضعیف، تیم مدیریتی ضعیف و عدم توجه به نیاز مشتری مطرح شده است. علاوه بر آن در گزارش سال 1396 فاوا، عدم توانایی در تجاری سازی و جذب سرمایه، مشکلات حقوقی در ثبت شرکت های استارتاپی در راستای بهره گیری از تسهیلات معافیت مالیاتی یا بیمه ای، ضعف در مالکیت معنوی در ثبت یک ایده در ایران و …اصلی ترین عوامل عدم شکل گیری زیست بوم استارتاپی مناسب در ایران است.
حال اگر محیط پرتلاطم و پیچیده فرهنگ را به موارد مذکور بیفزاییم با دو موضوع کلی مواجه میشویم: 1- فرهنگ شکل گیری و به کارگیری استارتاپ ها و 2- به کارگیری و شکل گیری استارتاپ های فرهنگی و خلاق. مورد اول را عام میدانیم و به محیط کلان فرهنگی کشور و مواجهه آن با اقتصاد دانش بنیان می پردازیم. فرهنگسازی در این زمینه به حدی اهمیت دارد که در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ستادی راهبردی در این خصوص با عنوان “ستاد فرهنگسازی اقتصاد دانشبنیان” با هدف ؛ “تبیین مفاهیم اقتصاد دانش بنیان و گفتمان علم و فناوری، درک و آشناسازی فرصت های ناشی از کسب و کارهای نوین و فرهنگ کارآفرینی برای عموم اقشار کشور در معاونت علمی و فناوری ایجاد شده است. اما مورد دوم یعنی استارتاپ های فرهنگی و خلاق علاوه بر چالش ها و موانع پیش روی همه استارتاپ ها با چالش هایی خاص این حیطه مواجه هستند که در اینجا به آن می پردازیم:
- کمبود امکانات شتابدهی و تسهیل گری بر روی استارتاپ های فرهنگی
ستاد توسعه فناوریهای نرم و هویت ساز در ایران ماموریت سیاستگذاری، برنامه ریزی، ارزیابی و حمایت از صنایع فرهنگی و خلاق را دارد با این وجود نسبت شتابدهنده ها و صندوق های سرمایه گذاری در حیطه ی فرهنگ و اقتصاد خلاق به سایر موضوعات، بسیار کم است و علاوه بر آن نسبت به اقتصاد دانش بنیان، ادبیات اقتصاد خلاق متاخر است.
- ضعف در توانایی تحلیل دقیق بازار
یکی از ابزارهای ارزشگذاری استارتاپ رجوع به ارزش استارتاپ ها در بورس و تحلیل سهم آنها در بازار است. متاسفانه در ایران به دلیل عدم ورود این استارتاپ ها در بورس و تعیین مدل های سرمایه گذاری مناسب این نوع استارتاپ، در شناسایی و تحلیل بازار مشکلاتی را برای استارتاپ ها به وجود می آورد. از سویی پایگاه آماری جامعی برای صنایع خلاق در ایران موجود نیست و وزارت ارشاد، وزارت صمت، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، شورای عالی انقلاب فرهنگی و …آمارهای جداگانه ای در این صنعت دارند. خوشبختانه در سند ملی توسعه فناوری های نرم و فرهنگی به ایجاد این پایگاه آماری اشاره شده است ولی فرصتی را برای اجرا می طلبد.
- ضعف در تدوین مدل کسب و کار
بسیاری از استارتاپ های فرهنگی با نگاه درآمدزایی شروع به کار نمی کنند و در پی آن به دنبال مدل درآمدزایی مناسب نمیروند که اگر حمایت از آنها قطع شود منجر به شکست آنها می شود.
عمده ی کارشناسان و مربیان و منتورها در مراکز نوآوری، در زمینه کسب و کارهای اقتصادی مشاوره های خوبی به استارتاپ ها می دهند، این در حالیست که تا کنون دوره های آموزشی ای مناسب تربیت منتورهای فرهنگی در کشور نداشته ایم. نکته مهم در این است که بازار فرهنگی، بازاریابی فرهنگی، برندینگ فرهنگی، ارزشگذاری صنایع فرهنگی و … نیازمند مطالعات فراوان و کارشناسان مرتبط با این حوزه می باشد.
تحقیق و توسعه از مهم ترین عوامل گسترش بازار سایر استارتاپ ها است. متاسفانه در استارتاپ های فرهنگی کمتر به این مهم پرداخته میشود. علاوه بر آن روش های تحقیق و توسعه در این نوع استارتاپ ها نیازمند مطالعات زمینه ای می باشد.
فرهنگ سازمانی نقطه مشترک تمامی استارتاپ ها است و علاوه بر اعضای تیم، مشتریان و ذینفعان نیز با آن مواجه هستند. فرهنگ سازمانی یک استارتاپ فرهنگی از ارزش ها و هنجارها و مفروضات بنیادی نشات می گیرد و با ارزش ها و هنجارها و مفروضات بنیادی مخاطبان سر و کار دارد؛ چنین می توان گفت که از ارزش بر می آید و بر ارزش ها می نشیند بنابراین ایجاد این فرهنگ در اینگونه استارتاپ ها بسیار پیچیده است.
در بعد فرهنگ کشور، همیشه خطوط قرمزی وجود دارد که گاه ناشی از عدم هم افزایی تنظیم گران می باشد. بنابراین اشتباهات کوچک استارتاپ ها می تواند منجر به حساسیت های بزرگی در سطح کشور شود.
- تنوع قومی، ملی، زبانی و دینی مخاطب
استارتاپ های فرهنگی در بعد مخاطب شناسی نیاز بیشتری به تحلیل ابعاد فرهنگی اقوام و اقلیت ها دارند و شناسایی نیاز مخاطب در این نوع استارتاپ ها بسیار مهم است. تا جاییکه ممکن است محصول و خدمت مناسب هنجارهای یک بوم با محصول مناسب بومی دیگر متفاوت باشد و ناهنجار قلمداد شود.
قطعا موارد دیگری نیز به عنوان چالش ها و موانع استارتاپ های فرهنگی وجود دارد که نیاز به مطالعات بیشتری دارد و یا به دلیل فراگیری آن در کل زیست بوم استارتاپی کشور به صورت عام در اینجا به آن اشاره نشد. ازجمله این موارد می توان به مشکلات بستر حقوقی استارتاپ ها، تیم سازی و منابع انسانی و …اشاره کرد. به نظر میرسد هم افزایی ارکان موجود در این زیست بوم تخصصی می تواند بسیاری از چالش ها را کاهش داده و راه حل هایی برای رویارویی با موانع ایجاد کند. این هم افزایی جز با همدلی مراکز نوآوری، شتابدهنده ها، صندوق های سرمایه گذاری، اندیشکده ها و سایر ارکان زیست بوم خلاق محقق نمیشود.
منابع:
اشتری مهرجردی، اباذر(1399)، تحلیل اجتماعی زیست بوم استارتاپی ایران، فصلنامه مطالعات میان رشته ای در علوم انسانی، شماره 13: صص 151-179.
فاوا (1395). موانع داخلی موفقیت اسنارتاپ های کشور هسته پژوهشی نوآوری کسب وکارهای دیجیتال.
نشر الکترونیک.
مرکز پژوهشی آرا (1399)، چالش ها و فرصت های استارتاپ ها در کشور، قابل دسترس به آدرس:
https://iranthinktanks.com/the-challenges-and-opportunities-of-startups-in-the-country
ستاد فرهنگسازی اقتصاد دانش بنیان به آدرس:
http://farhang.isti.ir
ستاد توسعه فناوریهای نرم و هویت ساز به آدرس:
http://stdc.isti.ir/
چالش های استارتاپ های فرهنگی در ایران
نویسنده: نفیسه شاهی نوری، دانشجوی دکتری مدیریت و برنامه ریزی فرهنگی و مدیرعامل شتابدهنده سبک زندگی اسلامی ایلسا
در زمینه چالش های استارتاپ ها ، سخن بسیار گفته شده است. محققان بسیاری به بررسی و دسته بندی این چالشها پرداخته اند و عمدتا این چالشها را به دو دسته ی محیطی و داخلی تقسیم کرده اند. از سویی دیگر در بررسی های ملی، برخی به معرفی این چالش ها در کشور پرداخته اند. در ایران حدود 15 سال است که کارآفرینان با ادبیات استارتاپی آشنایی پیدا کرده اند و کمتر از یک دهه است که مردم هم کاربر جدی این استارتاپ ها شده اند. عمده مواجهه مردم با پلتفرم هایی مانند اسنپ، دیوار، تخفیفان، تاکسی پی ها و… بوده است. بنابراین در کنار فرصت های خوبی که برای استارتاپ ها در کشور به وجود آمده است و ایرانیان تا حدی به سواد مصرف خدمات و محصولات آنها دست یافته اند، چالش هایی نیز بر سر راه آنها قرار دارد که فراتر از نیاز مصرف کننده است. بر اساس گزارش مرکز توانمندسازی و تسهیل گری کسب و کارهای نوپا (فاوا)، در سال 1395 موانع داخلی موفقیت استارتاپ های ایرانی در مقایسه با سایر کشورها شامل نقدینگی پایین، استراتژی نامناسب در مقابله با رقبا، مدل های کسب و کار نامناسب، محصول ضعیف، تیم مدیریتی ضعیف و عدم توجه به نیاز مشتری مطرح شده است. علاوه بر آن در گزارش سال 1396 فاوا، عدم توانایی در تجاری سازی و جذب سرمایه، مشکلات حقوقی در ثبت شرکت های استارتاپی در راستای بهره گیری از تسهیلات معافیت مالیاتی یا بیمه ای، ضعف در مالکیت معنوی در ثبت یک ایده در ایران و …اصلی ترین عوامل عدم شکل گیری زیست بوم استارتاپی مناسب در ایران است.
حال اگر محیط پرتلاطم و پیچیده فرهنگ را به موارد مذکور بیفزاییم با دو موضوع کلی مواجه میشویم: 1- فرهنگ شکل گیری و به کارگیری استارتاپ ها و 2- به کارگیری و شکل گیری استارتاپ های فرهنگی و خلاق. مورد اول را عام میدانیم و به محیط کلان فرهنگی کشور و مواجهه آن با اقتصاد دانش بنیان می پردازیم. فرهنگسازی در این زمینه به حدی اهمیت دارد که در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ستادی راهبردی در این خصوص با عنوان “ستاد فرهنگسازی اقتصاد دانشبنیان” با هدف ؛ “تبیین مفاهیم اقتصاد دانش بنیان و گفتمان علم و فناوری، درک و آشناسازی فرصت های ناشی از کسب و کارهای نوین و فرهنگ کارآفرینی برای عموم اقشار کشور در معاونت علمی و فناوری ایجاد شده است. اما مورد دوم یعنی استارتاپ های فرهنگی و خلاق علاوه بر چالش ها و موانع پیش روی همه استارتاپ ها با چالش هایی خاص این حیطه مواجه هستند که در اینجا به آن می پردازیم: